Translation of the Third Chapter of the Bhagavata of Sankaradeva Entitled Anadi Patana (Cosmogenesis): The Tale of the Great Material Dissolution

|| মহাপ্ৰলয়ৰ কথা || কহিলো তোহ্মাত পৃথিৱীৰ স্থিতি কথা | মহা প্ৰলয়ৰ আৱে শুনিয়ো ব্যৱস্থা || যেৱে গৈল এক শত বৰিষ ব্ৰহ্মাৰ | ৰুদ্ৰৰূপে কৰে হৰে জগত সংহাৰ || ২৩ || অধে ঊৰ্দ্ধে শৰীৰৰ নেদেখি প্ৰমাণ | ভ্ৰুকূটি কূটিল মুখ দেখি হৰে প্ৰাণ || আউল জাউল জটা জুট হাতত ত্ৰিশূল | ঘোৰ মূৰ্ত্তি ধৰি কৰে প্ৰজাক নিৰ্ম্মূল || ২৪ || কিলকিল কৰি হাসৈ নৰ মুণ্ডমালী | পৰ্ব্বতৰ শৃঙ্গ যেন দন্ত দুই পালি || সহস্ৰ সহস্ৰ প্ৰজা মুখে ধৰি ডাটি | মৰমৰি মুণ্ড চোবাৱন্ত দান্তে আতি || ২৫ || জঙ্কাৰন্ত মাথা স্বৰ্গবাসী যায় দূৰ | চৰণৰ প্ৰহাৰে পৰ্ব্বত হোৱে চূৰ || ঘোৰ ৰিঙ্গ দিয়া দিগ্‌গজক খোঞ্চা মাৰি | উপৰক তুলি নচুৱান্ত ত্ৰিপুৰাৰি || ২৬ || ৰুধিৰে দিগিধ দেহা কৰি ঘোৰ ধ্বনি | তিনি গোটা চক্ষু যেন জ্বলন্ত অগনি || তেজে ঘোৰ আটাস নিৰ্ঘাত বজ্ৰ পৰে | স্বৰ্গ-মৰ্ত্ত্য পাতাল একত্ৰ হুয়া লৰে || ২৭ || জগত সংহৰে হৰে পৰম বিক্ৰম | অন্তকৰো অন্তক যমৰো মহাযম || এহিমতে ৰুদ্ৰে যেৱে প্ৰজা সংহাৰয় | শুনা আৰো যেনমতে মিলিলা প্ৰলয় || ২৮ || বাহ্ৰয় বৰিষ মানে ভৈলা অনাবৃষ্টি | নুপজয় শস্য নষ্ট হোৱে প্ৰজা সৃষ্টি || বাহ্ৰ গোটা সূৰ্য্যে তাপ কৰে একেবাৰে | বহয় শোষক বায়ু হৃদয় বিদাৰে || ২৯ || সাগৰকো শুষিলা সূৰ্য্যৰ ৰশ্মিজালে | জগত প্ৰলয় যায় গ্ৰসি আসে কালে || বায়ু সূৰ্য্যে নিশক্ত কৰিলা যেৱে ৰাজ | অনন্তৰ মুখৰ অগনি হোৱে বাজ || ৩০ || হাজাৰেক মুখে বিষ বহ্নি বাজ হুই | পাতালকো দহিয়া উৰ্দ্ধক উধাই জুই || সাতো পৃথিৱীত বহ্নি লাগিলেক চানি | পোৰৈ সাতো স্বৰ্গ যেন তুলাত অগনি || ৩১ || ব্ৰ্হ্মাণ্ডক দহিলেক বাহিৰে ভিতৰে | তপত লোহাৰ যেন দেখি নিৰন্তৰে || ৰক্তবৰ্ণ ব্ৰহ্মাণ্ড বহ্নিৰ পায়া চোট | দেখি যেন দগধ গোময় পিণ্ড গোট || ৩২ || জগতক দহি যেৱে বহ্নি ভৈল শান্ত | বাহ্ৰয় বৰিষ মেঘে বৰিষে একান্ত || দোৰ্ঘোৰ শৱদে পৰৈ চৌপাশে নিৰ্ঘাত | মেঘৰ গৰ্জ্জনে ঘনে ঘনে বজ্ৰপাত || ৩৩ || বৰিষয় শিলাসৱ পৰ্ব্বত আকাৰ | কৰৈ মহা প্ৰলয় প্ৰাণীৰ ক্ষয়ঙ্কাৰ || প্ৰমত্ত হস্তীৰ শুণ্ডে যেন ধাৰা জল | অৱিচ্ছেদে পৰি চৰাচৰে গৈলা তল || ৩৪ || দশোদিশ পুৰি জল ঊৰ্দ্ধক ঊধাইল | ব্ৰহ্মাণ্ড গোটক গৈয়া ক্ষণেকে বুড়াইল || অগনিৰ দাহে চূৰ্ণীকৃত ভৈল অণ্ড | জলতে মিসাইলা ইটো মহামহীখণ্ড || ৩৫ || অগনিত পৰি জল সমস্তে শুখাইল | বায়ুত পশিয়া পাচে বহ্নিয়ো লুকাইল || মহা বায়ু লীন গৈল মহা আকাশত | আকাশো পশিল অহঙ্কাৰৰ গৰ্ভত || ৩৬ || মহত্ত্বত লীন গৈল মহা অহঙ্কাৰ | মহত্ত্ব পশিলা প্ৰকৃতিত পুনৰ্ব্বাৰ || মহাপ্ৰকৃতিয়ো পুৰুষতে গৈলা লীন | নথাকিল আন একো পুৰুষত ভিন || ৩৭ || নাহি জল নাহি স্থল নাহিকে আকাশ | নাহি মহা বায়ু মহা সূৰ্য়্যৰ প্ৰকাশ || নাহি শীত উষ্ণ ঋতু নাহি ৰাত্ৰি দিন | সমস্তে সংসাৰ গৈল ঈশ্বৰতে লীন || ৩৮ || প্ৰকৃতিৰো ঈশ্বৰ পুৰুষ স্বতন্তৰ | নাহি যিটো ব্ৰহ্মৰ বাহিৰ অভ্যন্তৰ || জগতৰ জীৱ উদৰতে দিয়া বাস | কেৱলে ঈশ্বৰ কৃষ্ণ কৰন্ত প্ৰকাশ || ৩৯ || অনাদি ঈশ্বৰ যিটো ব্ৰহ্ম নিৰঞ্জন | জ্ঞানময় আনন্দ যে সত্য সনাতন || নয়ন কমল মুদি যোগ নিদ্ৰা ছলে | আপুনাকে চিন্তি মাত্ৰ আছন্ত কেৱলে || ৪০ ||

The Tale of the Great Material Dissolution I have told you about how the earth is staying. Now listen to the plan of ultimate material dissolution (mahāpralaya). When a hundred years of Brahma have passed, Hara (time), in the form of The Wailer (Rudra), destroys the creation. 23 The upper and lower limits of his body cannot be seen. His brow is contracted in anger; seeing his face, one’s vital-air is removed. Extremely disarranged is his matted hair; he has a trident in hand. Holding a form most dreadful, he annihilates the subjects. 24 The human-heads strung together on his neck in the manner of a garland—they let out the most frightening rippling laughter. The two rows of his teeth are like the mountain-peaks. Holding thousands and thousands of subjects very firmly in his mouth, he chews on their heads with his teeth, making a crackling sound. 25 When he shakes his head, the denizens of heaven are displaced; by the blows of his feet, mountains are smashed. With a terrible sadistic roar, he pierces the elephants of the quarters and, holding them aloft, he tosses them into the air, the slayer of demon Tripura. 26 His entire body is besmeared with blood; he makes a terrible sound. His three eyes are like blazing infernos. His terrible violent laughter causes fierce thunderbolts to fall. Heaven, earth and netherworld—the people of all three realms flee all at once. 27 With supreme valor, Hara destroys the creation. The terminator of all terminators, the great death even of Yama. In this manner, when Rudra annihilates the subjects, listen further, to how the great dissolution arrives. 28 There occurs drought—twelve long years go without rain. Crops do not grow; the production of the subjects is ruined. Twelve suns, as it were, scorch the earth simultaneously. The moisture-sucking winds blow, searing the heart. 29 The great web of sunrays sucks even the oceans dry. The creation goes to its doom; kala—great time—devours. With the entire kingdom thus enfeebled by the actions of the sun and the wind, the fire of Ananta’s mouth begins to emerge. 30 The poison-fire, emanating from his thousand mouths, burns up even the netherworld to a cinder; the fire then leaps upwards. All the seven earths catch fire from all sides. All seven heavens burn like ginned cotton on fire. 31 From both within and outside, the cosmos (brahmāṇḍa) is burnt to a cinder. It resembles, all throughout, iron, red-hot. The blood-red colored cosmos, receiving the blow of this great fire, looks like a roundish lump of burnt cowdung. 32 When, after burning the creation, the fire has become quiet, for twelve years, then, the clouds shower rain uninterruptedly. With very dreadful sounds, shafts of lightning fall on all sides. Clouds rumble and roar; very frequently, lightning strikes. 33 Stones of the size of mountains shower down. They cause the supreme material destruction, the annihilation of all creatures. Like the wild elephants’ trunks are the incessant jets of water. Falling continuously, they submerge the entire creation. 34 Inundating the ten directions, the waters rose to higher levels. In an instant, they went and sank the entire cosmos. By the heat of fire, the cosmic-egg had become pulverized. This great earth-fragment had dissolved in the waters. 35 Falling into the fire, now, all the water dried up. Entering into the wind, subsequently, the great-fire too disappeared. The great-wind merged back into the great-sky. The sky also entered into the womb of ahamkara. 36 Into mahat tattva, great ahamkara got merged. The mahat tattva—the first created substance—entered once again into unmanifested primal-matter (prakṛti). Great prakrti also merged back into the supreme pure-personality (puruṣa). Apart from purusa, there did not remain any other entity. 37 There is no water, no earth, no sky; there is no great-wind, no great-sun’s light. There is no winter and summer season, no day and night. The entire creation has merged back into the Lord. 38 That supreme purusa who is the only independent entity—who is the lord even of prakrti. That supreme spirit (brahma) which has got no interior or exterior. Giving residence to all the personalities of the creation in his belly, solely, Lord Krsna remains, shining. 39 That Lord who is bereft of origin, who is spotlessly pure supreme spiritual personality. The personality of bliss that is full of knowledge; the eternal, supreme truth; shutting His lotus-eyes on the pretext of going into yoga nidra, meditative sleep, contemplating Himself, He remains solely. 40